گچبري روزنه مشبک، يکي از رايج ترين نوع گچبري هاي خانه هاي کاشان در زمان قاجار است. به طور کلي روزنه مشبک با انواع مصالح از جمله آجر, کاشي, سنگ,گچ و.... در معماري ايران رواج داشته است. اين نوع روزنه ها با نقوش متنوع زينت بخش سطوح نما و فضاهاي نورگير درون بنا بوده است. طرح هايي از اسليمي، ختايي،پرندگان، هندسي و گره چيني در کليه اين آثار به چشم مي خورد. گچبري روزنه هاي خانه عباسيان از نوع مشبک است. قبل از مرمت بنا کليه روزنه ها فرو ريخته بود و هيچکدام از آن ها سر جاي خود نبودند بنابراين کليه روزنه ها نياز به مرمت داشتند. طرح هاي آن ها بر اساس عکس ها و يا بقاياي روزنه هايي که در سطح زمين ريخته بود کار شد. در مستند سازي که توسط ميراث فرهنگي انجام شده، مجموعه قطعات فرو ريخته، نقوش را در بر داشتند. به نظر مي رسد روش کار گذشته تاکنون تفاوت چنداني نکرده است. از استاداني که همچنان اين روش را اجرا مي کنند, استاد مطيفي فر هستند که گچبري روزنه هاي خانه عباسيان را نيز، به عهده داشته اند. در اينجا از زبان خود ايشان حادثه خلق اين آثار نفيس نقل مي شود. در اين نوشتار، فقط بيانات گفتاري ايشان تبديل به متن نوشتاري شده است. روش کار به اين صورت است ابتدا شيشه جام را با کمان قوس روزنه بريده و در پشت روزنه نصب مي کنند از پشت يعني سمت حياط آن را با گچ مي بندند و محکم ايستا مي کنند. روي شيشه (سمت اتاق و يا نماي مهم تر) را روغن مي زنند. سپس روي آنرا يک لايه گچ خوش مايه نرم (زنده) به ضخامت ۸ ميلي متر مي زنند درون آن را ابزار ني قرار مي دهند (اين کار در واقع گچ را مسلح ميکنند و از خرد شدن آن جلوگيري مي نمايد. (نويسنده)) سپس قوس طره را از حاشيه و متن جدا مي کنند در واقع حريم روزنه را با ابزار بندي مشخص مي سازند. براي مثال سه ابزار مي زنند. يعني کنج کار سمت ديوار را با ابزار قوس، تخت مي کنند. نماي فرو رفته با برجسته ارتباط مناسب برقرار مي کند.آنگاه يک طره به پهناي ۵ سانتي متر و حاشيه به اندازه ۱۰ سانتي متر و بعد متن. (واضح است اندازه هاي فوق بنا به طرح متغير ميشود.(نويسنده)) اين قسمت ها مثلثي با اضلاع منحني هستند. اين اضلاع ني گذاري مي شود تا در برابر باد و عوامل ديگر مقاومت بيشتري کنند. در اين مرحله برشها بر اساس طرح انجام مي شود.(ابتدا طرح روي کاغذ طراحي مي شود . با سمبه روي خطوط طرح سوراخ ايجاد ميکند سپس گرته مي زنند اين عمل با پودر زغال انجام مي شود طرح روي سطح گچي منعکس مي شود. (نويسنده) بعداز خشک شدن کار، شيشه جام را بر داشته و به جاي آن شيشه هاي رنگي نصب مي شود.برش شيشه ها بر اساس طرح است و هنرمند با انتخاب شيشه هاي رنگي به زيبايي طرح مي افزايد. بنابراين هر گلبرگ و هر برگ با رنگ مشخص پر مي شود گاهي بعضي از تخمک ها و يا برگ ها بدون شيشه است تا جا به جايي هوا ميسر شود. زيرا اين روزنه ها ثابت هستند. قابل توجه آن که شكل شيشه ها بايد مطابق گلبرگ ها و ... برش خورده باشند. درگذشته براي چسباندن شيشه ها به پشت روزنه گچبري از مخلوط سريش و گچ استفاده مي شد . اما امروزه از چسب سيليکون استفاده مي شود. اين چسب خرد نمي شود، بي رنگ است و در برابر نم و حرارت مقاوم است به همين دليل استادان اين فن ترجيح مي دهند بجاي ملات سريش و گچ استفاده کنند.
کلمه گچبری بخوبی خود را معرفی مینماید یعنی گچی که برش خورده ، درصورتی که قطعات گچی که به غلط به گچبری پیش ساخته معروف شده اند درواقع گچبری نیستند چرا که برای ساخت آنها هیچگونه برشی روی این قطعات اجرا نمیشود بلکه قطعاتی هستند گچی ، که با استفاده از قالبهای همان قطعات به تعداد انبوه ، به یک اندازه و فرم تولید میشوند اینگونه قطعات ( به غیراز نمونه اولیه که توسط هنرمند گچبر ساخته شده تا تولید کننده گان بتوانند از روی آن قالبی تهیه نمایند ) هیچگونه ارزش هنری ندارند .اما کارهایی که بوسیله دست اساتید هنرمند گچبرطراحی و اجرا میشوند حتی اگر در جایگاه خودشان هم قرار نگیرند بخودی خود بلحاظ دست ساز بودن دارای ارزش هنری میباشند . با توضیحی که در مورد قطعات پیش ساخته داده شد شما در هیچیک از بناهای تاریخی که در ذهن شما نقش می بندد نمیتوانید یک قطعه پیش ساخته پیدا نمایید واگر هم بندرت دیده شود مربوط به سالهای اخیر میباشد که با بی توجهی به ارزش و اصول این کار انجام گرفته. درواقع اینگونه میتوان گفت که هر یک از قطعات دست ساز توسط اساتید هنرمند گچبر منحصر بفرد بوده واین خود یکی از ارزشهایی است که قطعات دست ساز دارند.بنابراین میتوان گفت که هر قطعه ای را که هنرمندان صنایع دستی و بویژه هنرمندان گچبر اجرا مینمایند خواسته یا ناخواسته انرژیی را در آن قطعه پنهان مینمایند که عموم مردم و مخصوصا علاقه مندان به هنررا جذب نموده وایشان این انرژی را بیشتر و بهتر دریافت مینمایند . لذا هر یک از موارد فوق استاد هنرمند را وادار مینماید که طرحی مناسب با شرایط موجود اجرا نماید و حال آنکه در مورد قطعاتی که به پیش ساخته معروف شده اند هیچ یک از این امتیازات را نمیتوان دید و مصرف کننده مجبور به تحمل همان قطعه با همان مشخصات ثابت و بی روح که توسط تولید کنندگان با استفاده ازقالب مربوطه تولید نموده میباشد و چنانچه این فشار روحی بیش از حد باشد به دلیل نداشتن ارزش هنری و ارزان بودن آن قطعه براحتی از آن صرفه نظر نموده و انرا تخریب و محومینماید درصورتی که درمورد کارهایی که توسط هنرمندان گچبر ساخته شده اینگونه نیست و حتی اگر صدمه جزئی دیده باشد مصرف کنندگان و کسانیکه آن اثر را در اختیار دارند برای ترمیم قسمت صدمه دیده سعی مینماید تا استادی را که تبحر و تجربه بیشتری در زمینه مرمت آثار دارد را شناسایی نموده تا از او برای مرمت قسمت صدمه دیده دعوت نماید.
جهت هماهنگی پذیرفتن سفارشهای گچبری منازل ، مکانهای دولتی ،دفاتر اجلاس ،مکانهای مذهبی ، مساجد در سراسر کشور و خارج از کشور با شماره 09306419007 تماس حاصل فرموده یا به آدرس پست الکرونیکی gheytanifatd@gmail.com درخواست خود را ارسال کنید. تمام سعی ما بر آن است تا کلیه احساس خود را در طرحها و نقوش در آمیزیم و اثری زیبا را برای شما به ارمغان بیاوریم. از اینکه ما را برگزیده اید برای تزینات بنای خود سپاسگزاریم.
برای پاک کردن نقاشی های نفیس روی گچ ،در گذشته از آمو نیاک استفاده می شد که به آن آسیب وارد می کرده است.امروزه بجای آمونیاک از دی متیل فرم آمید استفاده می شود.
اگر در گچبری ترک داشته باشیم، درمحل ترک با تزریق پلی وینیل استات +کربنات کلسیم ، استحکام بخشی می کنیم.
اگر گچبری طبله کرده باشد و مقدار این طبله زیاد باشد، اول روی قسمت طبله شده را برای استحکام یک لایه پارالوئید می کشند و تزئینات را به کمک اهرم هایی نگه می دارند تا فرو نریزند، سپس پشت آن را کاملا تمیز کرده ،فضای خالی را با خرده چوب و چسب و پریمال پر می کنند،بعد تا جایی که امکان داشته باشد و موجب تخریب گچبری ها نشود ،سعی می شود بوسیله همین جک ها و اهرمهای مکانیکی قسمتهای طبله کرده را به جای اولیه خودباز گردانند.
از گچبریهای اصیل وقدیمی دوران اسلامی است. فرورفتگی وبرجستگی آن بسیارکم حدوداَ 2 الی 3 میلیمتراست.
دراکثرخانه های قدیمی یزد دربالای پنج دریها وسه دریها نمونه های خوب آن دیده می شود.نقشهای بالای پنج دریها وسه دریها به دودسته افقی وعمودی تقسیم می شوند که یک درمیان کنارهم قراردارند یعنی یک نقش افقی کناریک نقش عمودی قرارمی گیرد وهمین طورتکرار می شود.این نقشها ریزو ظریف اند وانواع گوناگون دارندکه چند نمونه آن به قرارزیراست :
درقرون اولیه هجری سهم عمده نقوش تزیینی را طرحهای هندسی مانند: اخترچلیپا، خطوط مستقیم، صلیب شکسته ودوایر و رشته های مروارید، حلقه شکل وکثیرالاضلاع وگره سازی وآژیده کاریها تشکیل می دهد.
نقوش حیوانی وپرندگان:
مانند اسب، اژدها با دم کاووس و اردک، سیمرغ و... قابل ذکراست که دردوران اسلامی ازاین نقوش کمتراستفاده شده است.
کتیبه ها:
خطوط زیبایی مانند: خط کوفی گلدار، خط کوفی گل وبرگدار، کوفی مشجر، خط نسخ، خط ثلث وخط نستعلیق ازجمله خطوطی هستند که از قرن 4هجری درکتیبه های تزیینی گچبری کاربرد داشته اند.
بخشی از گچ بری محراب الجایتو - قرن هشتم هجری - اصفهان
نقوش انسانی:
که درصفه های درباریان، رزم وبزم و...گچبری شده اند.علاوه برآن می توان ازموضوعات دیگری چون منظرشکارو صحنه درباروشاهزادگان واعیان را نام برد.
نقوش اسلیمی:
نقوش اسلیمی متداول درگچبریهای اسلامی را اکثراَ نقوشی چون اسلیمی های دهن اژدری، شاخ وبرگ درخت تاک وخوشه های انگور، برگ کنگروبرگ گل وگلدان وبوته ها وبرگهای مد ور، برگ نخل، میوه کاج وآمرود وانارو...را تشکیل می دهد.
این شیوه از صدر اسلام شروع و تا اواسط قرن چهارم ادامه داشت.از ویژگی های آن سادگی نقوش با طراحی آرام و با برجستگی کم است.از نمونه های آن می توان به مسجد جامع فهرج یزد اشاره کرد.
2-
این شیوه از قرن چهارم هجری شروع وتا حمله مغولان ادامه داشت.در آن از تکنیک برجسته و برهشته استفاده شده و طرحهای آن هندسی است.
3-
این شیوه بعد از حمله مغول شروع و تا قرن دهم هجری ادامه داشت.تکنیک آن گچبری برجسته و برهشته است و در آن از خطوط و کتیبه ها استفاده شده است. طرحی از گچ بری های محراب مسجد جامع قزوین - قرن هشتم هجری
4-
این شیوه از صفویه شروع و تا اواخر قاجار ادامه داشت،گچبری مجوف، در این رواج یافت؛ و از ویژگیهای آن مقرنس های گچی است.
رنگ در طی قرون متمادی اسلامی نقش تعیین کننده ای در تزیینات گچبری داشته است.با توجه به یافته های باستان شناسان می توان گفت که از نخستین قرون اسلامی اولین گچبری ها رنگ آمیزی شده اند مانند گچبری های مسجد فهرج یزد که با رنگ اخرا رنگ آمیزی شده است یا گچبریهای بدست آمده از نیشابور که به انواع رنگ ها مزین بوده اند.
در قرن پنجم و ششم هجری زمینه نقوش و یا کتیبه ها را معمولاَ رنگ آمیزی می کرده اند که معمولاَ رنگ های لاجوردی و فیروزه ای استفاده ی بیشتری داشته اند.
از دوره ایلخانی به بعد رنگ آمیزی در گچبری ها موارد استفاده بیشتری پیدا کرده و روی اکثر سطوح گچی را با نقش های مختلف هندسی و اسلیمی ویا کتیبه ها رنگ آمیزی کرده اند .
در تخت جمشید بعضی از ستونهای داخلی کاخها را نخست گچ کاری و سپس با رنگهای آبی و سفید و سرخ نقاشی کرده اند.
پارتها
می توان گفت تزئینات گچبری در ایران از زمان پارتها شروع ودر دوره ساسانی به اوج خود رسید.از نمونه گچبری دوره پارتیان باید ازقصر آشور نام برد که گچ برای تزئین نمای قصر با نقوش گیاهی و هندسی به کار رفته است ،همچنین در اوروک تزئینات گچبری که به اشکال گیاهی ، هندسی و ستاره نمایان است. در دوره پارتها نقاشی با گچبری آمیخته شده و قواعد خاص خود را به آن تحمیل کرده است : نقوش بدست آمده به شکل قلاب دوزی و شکلهای پیوسته هندسی تکرار میشوند.
ساسانیان:
دیوارهای آجری ابنیه ساسانی با ضخامت زیاد گچ اندود شده و از خصوصیات تزئین آنها نقش های برجسته بزرگ بود که گذشته از طرحهای گلدار، شامل تصاویر حیوانی و انسانی نیز می شد. در دوره ساسانیان نمونه به کمال رسیده ای از آثار گچبری در تیسفون و بیشاپور ارائه شده اند که موضوع آنها طرحهای گیاهی ، ساقه و برگ مو و خوشه انگور می باشد.کاخهای ساسانیان اغلب با سنگ و گچ ساخته می شد ولی آنها را با گچبری عالی،موزاییک ،نقاشی و ایجاد نقوش برجسته زینت می دادند.هنر گچبری در این دوران دیوار را در تصرف خود می گیرد. در تزیینات گچبری ساسانی طرح های هندسی و گلسازی بیش از شکل های هندسی دیگر مورد توجه است.
نقش ها و طرحهای روی آثار هنری قبل از تاریخ و آغاز تاریخ حالت غیرطبیعی داشتند و موتیفهای ابتدایی طرح هایی در ردیف زیگزاگ یا خطوط موازی یا متحدالمرکز بوده است؛
این طرح ها در هر یک از دوره های تاریخی شکل و حالت مخصوص به خود گرفت.ولی در دوره ساسانیان هنرمندان سعی کرده اند تا تزئینات، با حالت طبیعی خود ظاهر شوند یعنی اگر شاخ و برگ درختی و یا نقش حیوان یا انسان مورد توجه بوده است به همان ترکیب رئالیستی و واقعی خود نقش گردد،در نتیجه طرحهای اصلی در این دوره نقوش گیاهی و انسانی در هنر گچبری بوده است،درنقوش هندسی دوره ساسانیان ،خطوط مستقیم و شکسته در حالات مختلف به چشم می خورد و غالبا در حاشیه متن گچبری به کار رفته اند. تقارن و تکرارنقوش از خصوصیات گچ بری دوران ساسانی است.
البته درطرح های این دوره قطعاتی از گچبری با نقوش استیلیزه (بر ساو شده ، غیرطبیعی) نیز دیده میشود، که نمونه ی این طرحها در شهر تیسفون بدست آمده است،نقوش این دوره شامل گل لوتوس،نیلوفر،بلوت،ذرت،میوه انگور،نقش شبیه برگ انجیر و نخل و نقوش کنگره ای است.
چُغازَنبیل نیایشگاهی باستانی است که در زمان ایلام (عیلامیها) و در حدود ۱۲۵۰ پیش از میلاد ساخته شده‌است. چغازنبیل بخش به‌جامانده از شهر دوراونتش است و در نزدیکی شوش در استان خوزستان قرار دارد.
این سازه در 1979 اولین اثر تاریخی از ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای گرفت. جامعه بین‌المللی برای آن ارزش استثنائی و جهانی قایل است.
این بنا دارای تالار‌هایِ تو در تو و سقفی بلند و اتاق ها و تالار‌هایِ آن با لایه ای از گچ پوشیده شده بود. جالب اینجاست که پس از گذشت۱۷۰۰ سال هنوز قسمت‌هایی از این گچ بری بر جای مانده است.
هنرهای معماری دوره ساسانیان زیبا و شگفت انگیزند...
سلام و درود بر کلیه میهمانان و اعضای گرامی پرتال گچبری، حقیر این مکان مجازی را برگزیدم جهت آموزش و معرفی هنر زیبا و اصیل ایرانی ، گچبری . لذا جهت استفاده از امکانات و بروز رسانی ها این سایت ثبت نام فرمایید. جهت نقد و نظرات ، سوالات ، مشاوره و سفارش کار با شماره 09169479007 تماس حاصل فرمایید یا درخواست خود را به پست الکرونیکی ما gheytanifard@gmail.com ارسال نمایید .سپاسگزارم
آمار مطالب
آمار کاربران
کاربران آنلاین
آمار بازدید
آمار
وب سایت:
عضویت سریع
